شهروندان نامرئی

شهرزاد همتی: ‌معلولیت به‌عنوان یک واقعیت اجتماعی و انسانی در بسیاری از جوامع‌ از‌جمله ایران، همواره با چالش‌ها و مشکلات بسیاری همراه بوده است. یکی از اصلی‌ترین و پرچالش‌ترین مسائل برای افراد معلول در ایران، مشکلات اقتصادی و معیشتی است. این افراد به‌دلیل شرایط جسمی، ذهنی یا حرکتی خود، اغلب در مواجهه با نظام اقتصادی و اجتماعی با موانع قابل توجهی روبه‌رو می‌شوند. معلولان در ایران به‌ویژه از آنجا که در بسیاری از مواقع به‌عنوان «شهروندان نامرئی» شناخته می‌شوند، با مشکلات زیادی در دسترسی به منابع اقتصادی، خدمات عمومی و فرصت‌های شغلی مواجه هستند.

چالش‌های اقتصادی معلولان در ایران

یکی از مهم‌ترین مشکلات اقتصادی معلولان در ایران، اشتغال است. آمارها نشان می‌دهد درصد بالایی از افراد معلول به ‌دلیل شرایط جسمی و ذهنی خود، قادر به یافتن شغل مناسب نیستند. طبق آمار سازمان بهزیستی ایران، فقط حدود ۱۰ درصد از افراد معلول در کشور به شغل‌های پایدار دسترسی دارند. این درصد بسیار پایین نشان‌دهنده این واقعیت است که برای افراد معلول، در مقایسه با افراد غیرمعلول، فرصت‌های شغلی و اقتصادی به‌شدت محدود است. علاوه بر مشکلات جسمی که ممکن است در محیط‌های کاری با آن مواجه شوند، افراد معلول با تبعیض‌هایی در فرایند استخدام نیز روبه‌رو هستند که این مسئله به مشکلات آنها در بازار کار دامن می‌زند.

در بسیاری از مواقع، افراد معلول به‌ویژه کسانی که معلولیت‌های شدیدتری دارند، قادر به انجام کارهایی که نیاز به مهارت‌های فیزیکی خاصی دارد نیستند. از سوی دیگر، بازار کار ایران به‌طور خاصی فرصت‌های شغلی برای افراد با معلولیت‌های خاص فراهم نکرده است و این امر به تبعیض‌هایی که به‌طور عمومی در جامعه نسبت به این افراد وجود دارد، می‌افزاید.

هزینه‌های بالای زندگی و حمایت‌های ناکافی

یکی دیگر از مشکلات اقتصادی افراد معلول در ایران، هزینه‌های بالای زندگی است. افرادی که دارای معلولیت‌های حرکتی یا ذهنی هستند، به‌ دلیل نیاز به تجهیزات خاص مانند ویلچر، پروتز، وسایل کمکی‌حرکتی، داروهای ویژه و درمان‌های پزشکی، با هزینه‌های بیشتری نسبت به افراد غیرمعلول روبه‌رو هستند. این هزینه‌ها برای افراد معلول در بسیاری از موارد سنگین بوده و توانایی آنها را برای تأمین هزینه‌های زندگی روزمره تحت تأثیر قرار می‌دهد. با وجود این مشکلات، حمایت‌های دولتی برای این افراد به‌ویژه در زمینه‌های مالی و درمانی، اغلب ناکافی و نامناسب است. با وجود آنکه سازمان بهزیستی و برخی نهادهای دولتی برنامه‌هایی برای حمایت از معلولان دارند، این برنامه‌ها در بسیاری از موارد به‌ دلیل مشکلات اجرائی، فساد و کمبود منابع نتوانسته‌اند پاسخ‌گوی نیازهای واقعی معلولان باشند. بودجه‌های تخصیص‌یافته به خدمات حمایتی معلولان به‌طور غالب ناکافی است و در برخی موارد، خدمات موجود به‌طور صحیح به دست افراد معلول نمی‌رسد. این شرایط باعث می‌شود که بسیاری از افراد معلول، به‌ویژه در مناطق کم‌برخوردار‌ نتوانند از خدمات درمانی و حمایتی مناسب بهره‌مند شوند.

محرومیت از خدمات و فرصت‌های اجتماعی

معلولان در ایران علاوه بر مشکلات اقتصادی، از محرومیت‌های اجتماعی نیز رنج می‌برند. در بسیاری از مناطق کشور، به‌ویژه در شهرستان‌ها و روستاها، امکانات ویژه‌ای برای دسترسی معلولان به خدمات عمومی و اجتماعی وجود ندارد. این افراد به‌دلیل عدم دسترسی به حمل‌ونقل عمومی مناسب، ساختمان‌های مناسب برای معلولان و دیگر خدمات عمومی، نمی‌توانند به‌طور کامل از فرصت‌های اجتماعی استفاده کنند.

علاوه بر مشکلات فیزیکی در دسترسی به این خدمات، معلولان به دلیل نگرش‌های منفی و تبعیض‌آمیز جامعه نسبت به خود، در بسیاری از مواقع از روابط اجتماعی و مشارکت‌های عمومی دور می‌مانند. این تبعیض‌ها و نگرش‌های منفی نسبت به معلولان باعث می‌شود که آنها به‌طور مؤثری در فرایندهای اجتماعی و اقتصادی جامعه مشارکت نداشته باشند و از این‌رو بیشتر به «شهروندان نامرئی» تبدیل شوند.

تبعیض و دیدگاه‌های منفی

تبعیض علیه معلولان در ایران هنوز به‌طور گسترده‌ای وجود دارد. بسیاری از افراد معلول در روابط اجتماعی، آموزشی و کاری با چالش‌هایی روبه‌رو هستند که ناشی از دیدگاه‌های منفی و نادرست مردم نسبت به معلولیت است. در بسیاری از موارد، معلولان به‌دلیل توانایی‌های محدود خود مورد تمسخر یا بی‌توجهی قرار می‌گیرند؛ این مسئله می‌تواند به عزت‌نفس پایین و مشکلات روانی منجر شود.

این تبعیض‌ها نه‌تنها در سطح فردی، بلکه در سطح نهادهای اجتماعی و دولتی نیز مشاهده می‌شود. بسیاری از نهادهای دولتی، مدارس، بیمارستان‌ها و حتی ادارات دولتی امکانات ویژه‌ای برای افراد معلول فراهم نکرده‌اند. به‌طور مثال، در بسیاری از مدارس، هیچ‌گونه تسهیلات آموزشی برای معلولان وجود ندارد و این موضوع می‌تواند مانع از دسترسی آنها به فرصت‌های آموزشی و شغلی شود.

آمار و تحلیل‌های اقتصادی

آمارها نشان می‌دهند که حدود ۱۱ درصد از جمعیت ایران دارای نوعی معلولیت هستند. طبق گزارش سازمان بهزیستی ایران، حدود دو میلیون نفر از این افراد به معلولیت‌های شدید دچار هستند که برای تأمین نیازهای روزمره خود به کمک‌های ویژه نیاز دارند. در حالی که برخی از این افراد به‌طور خودکفا زندگی می‌کنند، بسیاری از آنها به‌ دلیل عدم دسترسی به خدمات اجتماعی و اقتصادی لازم، در فقر شدید به سر می‌برند.

بر اساس گزارش‌های بین‌المللی، نرخ بی‌کاری در میان افراد معلول در ایران بسیار بالاتر از میانگین بی‌کاری عمومی است. به‌طور متوسط، نرخ بی‌کاری در میان افراد معلول حدود ۶۰ درصد است، در حالی که این نرخ برای افراد غیرمعلول حدود ۱۰ درصد است. این تفاوت چشمگیر نشان‌دهنده مشکلات عمده‌ای است که افراد معلول در یافتن شغل و استقلال اقتصادی با آن روبه‌رو هستند.

نتیجه‌گیری

در نهایت، مشکلات اقتصادی معلولان در ایران نیازمند توجه و اقدام جدی است. آنچه بیش از هر چیز به چشم می‌آید، ناتوانی در رفع مشکلات معلولان در حوزه‌های اشتغال، معیشت، بهداشت و آموزش است. باید سیاست‌گذاری‌های جامع‌تری در زمینه رفع تبعیض‌ها و فراهم‌کردن امکانات و خدمات ویژه برای افراد معلول انجام شود تا آنها نیز به‌عنوان شهروندان فعال و مؤثر در جامعه مشارکت کنند. ایجاد فرصت‌های شغلی مناسب، تأمین خدمات درمانی و آموزشی ویژه و تغییر نگرش‌های اجتماعی نسبت به معلولیت از‌جمله اقداماتی است که می‌تواند به کاهش مشکلات اقتصادی معلولان در ایران کمک کند.