تنش گازی مسکو-بروکسل در اوج؛ تصمیم که همه را بازنده کرد

به گزارش اختصاصی انرژی پرس؛ گازپروم در گامی اساسی در مسیر روابط روسیه و اروپا، از توقف صادرات گاز روسیه به اروپا از طریق اوکراین پس از پایان قرارداد ترانزیت بین دو طرف خبر داد. این تصمیم در زمانی اتخاذ می‌شود که جهان شاهد دگرگونی‌های عمده در بازارهای انرژی به‌ویژه با ادامه پیامدهای جنگ در اوکراین است. مهم‌ترین سوال این است که این تحول چگونه بر اقتصاد قاره سبز و خود مسکو تأثیر می‌گذارد، همچنین کشورهای مختلف تا چه حد می‌توانند با این واقعیت جدید سازگار شوند.

بر اساس این اطلاعیه، صادرات گاز روسیه از طریق خاک اوکراین از اول ژانویه متوقف شد. بر اساس توافق قبلی، جریان گاز به اروپا از طریق اوکراین تا پایان سال گذشته ادامه داشت. از سوی دیگر، اتحادیه اروپا از زمان آغاز جنگ در اوکراین در فوریه ۲۰۲۲، وابستگی خود به گاز روسیه را به میزان قابل توجهی کاهش داده است و برای منابع جایگزین انرژی برخی از کشورهای اروپایی، مانند اسلواکی و اتریش، روی منابع جایگزین همکاری می‌کند. این خط لوله که از سیبری و از طریق اوکراین به اسلواکی می‌گذرد و سپس به شاخه‌هایی به جمهوری چک و اتریش تقسیم می‌شود، یکی از برجسته‌ترین راه انتقال گاز روسیه به قاره اروپا محسوب می‌شد.

آمارها نشان می‌دهد که تا پایان سال ۲۰۲۴، روسیه پس از نروژ به دومین تامین کننده گاز اتحادیه اروپا تبدیل شده و از ایالات متحده پیشی گرفته است. برای نمونه، در دسامبر ۲۰۲۴، LNG  روسیه به میزان ۲.۱۶ میلیارد متر مکعب به اروپا تحویل داده شد که یک رکورد بی‌سابقه از سال ۲۰۱۹ بود. واردات LNG روسیه از سوی اتحادیه اروپا در سال ۲۰۲۴ تقریباً ۲۱.۵ میلیارد متر مکعب شد، این رقم در سال ۲۰۲۳ و ۲۰۲۲، به ترتیب ۱۷.۸ و ۱۹ میلیارد مترمکعب بود.

تاثیر توقف صادرات گاز روسیه به اروپا

براساس برآوردها این تغییر در عرضه گاز تأثیر عمده‌ای نخواهد داشت، زیرا این ذخایر کمتر از ۵ درصد از نیاز اروپا را در سال ۲۰۲۳ نشان می‌دهد، اما برای روسیه می‌تواند تاثیر منفی داشته باشد. تخمین زده می‌شود که فروش سالانه گازپروم از این طریق حدود پنج میلیارد دلار است، در حالی که اوکراین حدود ۸۰۰ میلیون دلار هزینه حمل و نقل سالانه را از دست می‌دهد. بنابراین، همه در این معادله بازنده هستند: روسیه، اوکراین و همچنین کشورهای اروپایی.

از نظر سیاسی، این توقف انزوای روسیه در اروپا را افزایش می‌دهد، زیرا این منابع یکی از آخرین پیوندهای بین روسیه و اروپا بود. در واقع، در ابتدا به نظر می‌رسد روسیه بیشترین تأثیر را از این تصمیم دریافت کند، زیرا بخش مهمی از درآمدهای فروش گاز را از دست می‌دهد که به تقویت اقتصاد آن کمک می‌کند. اکنون باید با چالش‌های عمده‌ای در حفظ تأسیسات و استخراج گاز مواجه شود، که توقف تجهیزات احتمالا به مرور زمان منجر به آسیب شود. این تحولات انزوای اروپایی روسیه را در برهه‌ای حساس، هم از نظر اقتصادی و هم از نظر سیاسی افزایش می‌دهد.

از سوی دیگر، اوکراین نیز متحمل زیان زیادی می‌‍شود، زیرا درآمدی را که برای ترانزیت گاز از طریق خاک خود دریافت می‌کند، از دست می‌دهد. یعنی این کشور در حال از دست دادن درآمدهای دریافتی از هزینه‌های ترانزیت گاز روسیه از طریق خاک خود است. این درآمدها سالانه حدود ۷۰۰ تا ۸۰۰ میلیون دلار بود.

اما با توجه به شرایط کنونی، می‌توان گفت که عمده‌ترین زیان متوجه اقتصاد اروپاست که برای تامین بخشی از نیاز خود به گاز روسیه وابسته بود. اگرچه عرضه از طریق این خط درصد کمی از نیازهای اتحادیه اروپا را تامین می‌کند، اما توقف ناگهانی چالش‌های بیشتری را در تامین جایگزین‌ها و جستجوی منابع انرژی جدید تحمیل می‌کند.

با وجود این ضررهای قابل توجه، روسیه تا آخرین لحظه امیدوار به تمدید توافق با اوکراین و به دنبال فشار بر طرف اروپایی بود تا امکان تمدید توافق را فراهم کند. با این حال، به نظر می‌رسد که این امیدها به ویژه پس از آنکه گازپروم اعلام کرد زیان‌هایش به ۷ میلیارد دلار می‌رسد کمرنگ شده است و این تغییر عمده در عرضه گاز در آینده نزدیک بازتاب‌های اقتصادی و سیاسی بزرگی خواهد داشت.

با اعلام توقف صادرات گاز روسیه به اروپا از طریق اوکراین، روابط روسیه و اروپا وارد مرحله جدیدی از تنش اقتصادی و سیاسی می‌شود. در نتیجه پایان قرارداد ترانزیت بین مسکو و کیف، نشان می‌دهد که باوجود چالش‌های عمده در بازار انرژی، همه طرف‌ها (روسیه، اوکراین و کشورهای اروپایی) در این معادله بازنده هستند. این بحران به وضوح واقعیت در حال تغییر در بازارهای جهانی انرژی را نمایان کرد، زیرا توقف ناگهانی صادرات گاز روسیه قدرت تأثیر متقابل بین سیاست‌های اقتصادی- انرژی با تحولات ژئوپلیتیکی که جهان شاهد آن است را نشان داد.

اسلواکی بیشترین آسیب را می‌بیند

یکی از کشورهایی که به شدت تحت تاثیر از دست دادن این ذخایر قرار خواهد گرفت، اسلواکی است که اساساً وابسته به عبور گاز روسیه از اوکراین بود. از همین روی، اسلواکی یکی از کشورهایی بود که به دنبال تمدید قرارداد با روسیه است، اما دولت اوکراین قاطعانه از انجام آن امتناع می‌کند. اسلواکی همچنین به دنبال راه‌های جایگزین برای تأمین گاز بود، به ویژه با توجه به این بحران که ممکن است مستقیماً بر ثبات انرژی در این کشور تأثیر بگذارد. زیرا با توقف جریان گاز، قیمت‌ها در این کشور به طور ناگهانی افزایش می‌یابد، که نشان دهنده نیاز فوری برای مقابله با این چالش است.

تاثیرات بر بازار گاز

با توجه به توقف مورد انتظار عرضه گاز روسیه، کشورهای اتحادیه اروپا باید با کمبود این منابع حیاتی سازگار شوند. اگرچه اتحادیه اروپا از سال ۲۰۲۲ برای تنوع بخشیدن به منابع انرژی و کاهش وابستگی به گاز روسیه تلاش کرده است، اما توقف ناگهانی احتمالا تقاضا برای گاز طبیعی مایع (LNG) را افزایش‌دهد که بسیار گرانتر از گاز روسیه است. این امر منجر به افزایش قابل توجه قیمت‌ها در بازارهای اروپایی خواهد شد. همچنین، تحولات بازار پیچیده بوده و کشورهای اروپایی که به گاز روسیه وابسته هستند، مجبور خواهند شد فوراً به دنبال جایگزین باشند. کشورهایی مانند ترکیه و مجارستان که به گاز روسیه نیز وابسته بودند، قبلاً به دنبال جایگزین‌هایی برای تضمین تامین گاز مطمئن بوده‌اند.

علیرغم چالش‌هایی که اتحادیه اروپا به دلیل این تحولات با آن مواجه است، راهبردهای روشنی برای مقابله با اثرات اقتصادی توقف گاز روسیه وجود دارد. از سال ۲۰۲۲، اتحادیه اروپا برای تقویت زیرساخت‌های انرژی و افزایش ظرفیت واردات گاز طبیعی مایع کار کرده است. دولت‌های اروپایی همچنین شروع به جستجوی راه حل‌هایی برای کاهش کامل وابستگی به گاز روسیه کرده‌اند و برای استفاده از منابع انرژی تجدیدپذیر تلاش می‌کنند.

بازگشت گاز روسیه؟

با وجود چالش‌های کنونی، همچنان این احتمال وجود دارد که عرضه گاز روسیه به اروپا در آینده از سر گرفته شود. برخی از کارشناسان خاطرنشان می‌کنند که احتمال دستیابی به توافق صلح بین روسیه و اوکراین وجود دارد که این امر می‌تواند به ازسرگیری عرضه گاز روسیه منجر شود. علاوه بر این، گاز روسیه در مقایسه با گاز طبیعی مایع، یکی از ارزان‌ترین منابع انرژی در بازار جهانی بوده که باعث می‌شود برخی از کشورهای اروپایی در صورت بروز هرگونه تغییر سیاسی، دوباره به واردات انرژی از روسیه بازگردند.

در مجموع، بازار گاز اروپا وارد فاز چالش برانگیزی شده است. توقف جریان انرژی از روسیه از طریق اوکراین نشان دهنده یک نقطه عطف بزرگ است که کشورهای اتحادیه اروپا را ملزم به برداشتن گام‌های سریع برای تضمین ثبات انرژی در آینده می‌کند. هرچند برخی کشورها ممکن است به راه‌حل‌های کوتاه‌مدت مانند گاز طبیعی مایع متوسل شوند، اما هنوز بزرگترین چالش در افزایش توانایی تنوع بخشیدن و حفظ منابع انرژی است.